Hendrik Adolph (Henk) Visscher

Geboren op 23 juli 1936 te Utrecht; overleden op 20 januari 2022, te Dordrecht. Ouders: Jan Visscher (Nieuw Amsterdam 16 februari 1901-Havelte 11 augustus 1986) en Clasine Ergberdina Johanna Emmelot (Utrecht 18 juli 1908-Havelte 22 maart 1991). Gehuwd op 30 januari 1976 met: Maria Sophia Augusta (Marijke) Berkvens (Eindhoven 17 mei 1940). Uit dit huwelijk:
- Marjan Erica Gea (Dordrecht 29 maart 1977)
- Silvia Gentiana Gea (Dordrecht 30 oktober 1978)

Fysisch geograaf en landschapskundige Henk Visscher heeft zijn stempel gedrukt op Dordrecht. Buitenplaats Dordwijk zou zonder zijn bemoeienis niet de beschermde status van rijksmonument hebben die het in 1995 kreeg. Hij heeft met succes gestreden tegen de bebouwing van het groene buitengebied. Ook de aan de ontwikkeling van het Raamkilpark aan de oostrand van het Land van Valk heeft hij bijgedragen. Bovendien verblijdde hij de stad met het Nationaal Landschapskundig Museum in zijn woning aan de Reeweg-Oost 145. Visscher werd ereburger van Dordrecht en ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Hij publiceerde honderden boeken, brochures en rapporten. Zijn nabestaanden typeerden hem als autonoom, erudiet en strijdlustig.

Visscher werd in 1936 geboren in Utrecht, in het huis van zijn grootouders van moeders kant. Hij groeide op in Dordrecht. Hij was een kleuter van vier toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Uit die tijd stamden ook zijn herinneringen aan de bombardementen van de Duitsers, het vliegtuig dat neerstortte in het Land van Valk en aan zijn vader die tussen de slachtoffers op straat naar de apotheek moest, omdat zijn vrouw een bloeding had. Op school sloeg Visscher, tegen zijn zin, twee klassen over. Hij was amper zestien toen hij zijn gymnasiumdiploma behaalde en naar de universiteit ging. Hij studeerde, net als zijn vader, fysische geografie in Utrecht en Wageningen en volgde diverse bijvakken. Vader Jan was onder meer leraar aardrijkskunde aan de toenmalige christelijke HBS en het latere Christelijk Lyceum in Dordrecht. Hij was ook jarenlang verbonden aan de Nederlandse Economische Hogeschool en de Erasmus Universiteit, beide in Rotterdam.

Tijdens zijn studie en latere promotie woonde Visscher in zijn geboortehuis bij zijn grootmoeder op kamers. Aanvankelijk was hij assistent om in 1963 te promoveren op het ontstaan van het reliëf in de Famenne en noordelijke Ardennenzoom. Het onderzoek boeide hem zeer. Tegelijkertijd leed hij onder de machtsstrijd tussen een hoogleraar en diens hoofdmedewerker. Visscher weigerde partij te kiezen. Dat leidde immers af van zijn wetenschappelijke en educatieve activiteiten, zoals hij in zijn memoires beschreef. Daarbij waren zijn onderzoeksresultaten volgens hem bedreigend voor de zittende garde, ook omdat hij populair werd bij de studenten. Hij wilde het vak ook buiten wetenschappelijke kringen onder de aandacht brengen. Dat werd toen in die kringen niet gewaardeerd. Dit alles leidde tot een burn-out. Toen hij daarvan opkrabbelde, ging hij freelancen. Hij schreef mee aan de Winkler Prins Encyclopedie, aan een schoolboek dat populair werd en aan een boek over landschappen in de Benelux. In die periode leerde hij zijn latere echtgenote Marijke Berkvens kennen in De Kelder in Utrecht. Hij had eerder al een oogje op haar laten vallen, toen ze zat te studeren in de bibliotheek. Met haar aan zijn zijde kwam hij na zijn freelanceperiode in dienst bij het toenmalige ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en later dat van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.

Visscher had tot taak de landschapswaarden in kaart te brengen en werd adjunct-secretaris van de Natuurbeschermingsraad. Dankzij hem werd de kennis over landschapswaarden beter verankerd in het beleid en bleven diverse gebieden behouden, waaronder het historische landgoed Dordwijk in zijn woonplaats Dordrecht. Er waren plannen om dit gebied te bebouwen, maar toen Visschers baas op het ministerie met vakantie was, wist hij hoogstpersoonlijk de minister ervan te overtuigen dat het landgoed daarvoor te bijzonder was. Hij heeft ook gestreden voor het behoud van het groen in het Dordtse Raamkilpark, aan de oostkant van het Land van Valk en voor de aanleg van het park zoals het er nu ligt. De groenstrook aan de overkant van zijn woning aan de Reeweg-Oost zou ook verdwenen zijn als hij zich er niet hard voor had gemaakt om het in stand houden ervan. Met toestemming van de gemeente legde hij er een landschapstuin aan die hij ook zelf onderhield. In zijn strijd voor het behoud van het landschap moesten beleidsmakers het vaak ontgelden, maar het was nooit persoonlijk.

Oud-locoburgemeester Piet Sleeking van de politieke partij Beter Voor Dordt zegt dat hij alleen maar respect en bewondering heeft voor al het werk dat Visscher heeft verricht en zijn ‘meer dan grondige documentatie’ waarmee hij zijn standpunten kracht bijzette. 'Hij is van grote waarde geweest tijdens de strijd om ons polderlandschap te behouden, met name de Zuidpolder en het plan Golf & Wonen. Ook bij andere planontwikkelingen vroeg hij altijd aandacht voor bestaande natuurhistorische waarden en structuren,’ aldus Sleeking. Visscher maakte zich heel zijn leven sterk voor de Nederlandse landschappen, niet alleen de pure natuur, voor zover die in ons land nog bestaat, maar ook voor landschappen waar de mensenhand in te zien is, zoals het door killen doorsneden akkerland op het Eiland van Dordrecht.

Als middelbare scholier droomde hij ervan een landschapskundig museum in te richten en met de aankoop in 1974 van de woning aan de Reeweg-Oost 145 werd daarvoor de basis gelegd. Elf jaar later was zijn collectie kaarten, tekeningen, foto’s en andere documentatie groot genoeg om een flink deel van zijn woonhuis in te richten als museum. De ruim 300 vierkante meter grote achtertuin toverde hij om tot landschapstuin, met de bedding van een kronkelende beek en gaten in de grond die zogenaamd in de laatste ijstijd waren ontstaan en die bijvoorbeeld in Drenthe nog duidelijk te zien zijn. Visscher wilde niet terug naar de tijd dat alleen natuurkrachten het landschap vormden. Het ingrijpen van de mensen in het landschap zorgde er in zijn ogen ook voor dat het landschap werd verrijkt met elementen als bomenrijen, sloten en terpen. Die verrijking werd in zijn ogen voor een groot deel tenietgedaan door onder meer ontginningen, ruilverkaveling en het vlakmaken van terreinen. Visscher en de Stichting Telluris, waar hij vaandeldrager van was, vroeg steeds aandacht voor het behoud van landschapselementen die dreigden te verdwijnen.

Hij richtte zich niet alleen op beleidsmakers, maar publiceerde ook een groot aantal wandel- en fietsgidsjes in de serie Op Geopad, waarin hij zijn kennis en ideeën op een toegankelijk manier overbracht op recreanten. Ook bracht hij in eigen beheer tientallen boekwerkjes uit in de serie Natuur en landschap, over onder meer de Alblasserwaard, Zwijndrechtse Waard en Hoeksche Waard. Hij gaf ook lezingen bij tal van organisaties in stad en streek, vaak geassisteerd door zijn echtgenote Marijke. Visscher sprong niet alleen in de bres voor de landschappen in zijn directe omgeving. Mede dankzij hem is het belang van Geopark Heuvelrug Gooi en Vecht bekend bij werelderfgoedorganisatie Unesco.

Visscher heeft een groot deel van zijn werkzame leven besteed aan het nauwkeurig in kaart brengen, beschrijven en bewaren van bijzondere landschappen en aardkundige waarden in de Benelux. Op basis daarvan schreef hij In 2010 het artikel De Utrechtse Heuvelrug, binnenkort een Geopark? Dat leidde tot ideeën om te onderzoeken of en zo ja hoe we voor Midden-Nederland de Unesco-kwalificatie Geopark zouden kunnen verkrijgen. Met alle door Visscher gerealiseerde documentatie werd een stevig fundament gelegd onder die ambities, aldus het bestuur van Geopark Heuvelrug Gooi en Vecht in een nieuwsbrief. In maart 2024 is de officiële erkenning er nog niet.

Publicaties (selectie)

De landschappen in het Benelux-gebied (1969).
Lexicon voor fysische geografie ( 1972).
De Nederlandse landschappen , twee delen (1975).
Het Eiland van Dordrecht, een verkenning van een boeiende streek (1986).
De series Natuur en landschap en Op Geopad.

Bronnen en literatuur

Informatie van de nabestaanden.
Onbekend museum bestaat 25 jaar in: AD - De Dordtenaar (9 juli 2010).
M. van Mourik Broekman, Henk Visscher: een leven lang op de bres voor het landschap, in: Tijdschrift van de Vereniging Oud-Dordrecht ( 2017), nummer 3.
M. Kuipers, Dordwijk. Historische buitenplaats in modern beheer, in: Jaarboek Monumentenzorg (1998).
Oud-locoburgemeester van Dordrecht Piet Sleeking.
Geo Nieuwsbrief 27 van Geopark Heuvelrug, Gooi en Vecht (2022).

Auteur

Kees van Tol (april 2024)