Johannes Cornelis Christiaan Wilhelmus

Joop Wilhelmus werd geboren in Dordrecht op 7 januari 1943 en overleed aldaar op 9 of 10 september 1994. Hij werd begraven op begraafplaats De Essenhof te Dordrecht. Hij was de enige zoon uit het op 3 februari 1938 te Dordrecht gesloten huwelijk van Johannes Hendrik Wilhelmus, glas-in-loodzetter (Dordrecht, 8 mei 1911-Dordrecht, 11 juli 1997) en Christina Maria Wolf (Amsterdam, 12 december 1910-Dordrecht, 21 september 1992). Joop had een zuster (Dordrecht, 1938).

Hij trad op 1 mei 1963 te Dordrecht in het huwelijk met Wilhelmina Vorster (Dordrecht 1939). Uit dit huwelijk werden drie dochters en een zoon geboren. Het huwelijk hield geen stand.

Joop Wilhelmus was provo, publicist, mede-uitgever van het tijdschrift Chick en later van Kiss en Lolita. Ook dreef hij geruime tijd enkele seksshops. Chick was een van de eerste pornotijdschriften in Nederland. Het tijdschrift bereikte grote oplages en maakte hem miljonair. Wilhelmus propageerde de absolute vrije seks: alles kon en mocht. Zijn activiteiten hebben bijgedragen aan de totstandkoming van een meer liberale zedelijkheidswetgeving. Veel van wat vroeger porno werd genoemd, is deel geworden van onze mainstream cultuur zoals blijkt uit boeken, films en reclame. Wilhelmus kwam ten slotte in de gevangenis terecht na een veroordeling op beschuldiging van gemeenschap met zijn twaalfjarige dochter. Hij heeft dit zelf altijd ten stelligste ontkend en werd daarin gesteund door zijn oudste dochter. Zijn tragische verdrinkingsdood is voor sommigen nog altijd met vraagtekens omgeven.

Na de lagere school bezocht Joop mulo Krispijn aan de Patersweg in Dordrecht. Hij had verschillende betrekkingen, onder meer als bezorger van de distilleerderij van de gebroeders Krul aan de Doelstraat en als scheepskok. Hij verspreidde maatschappijkritische pamfletten en is wel aangemerkt als de eerste Dordtse provo.

In 1968 begon hij met het uitgeven van het erotische tijdschrift Chick. Nederland kende toen een strenge, uit 1911 daterende zedelijkheidswet die onder meer het verspreiden van pornografie strafbaar stelde. Joop Wilhelmus werd redacteur van het blad, de Amsterdammer Jan Wenderhold (1945) werd salesmanager. Na enige tijd begon Wenderhold voor zichzelf zodat er zowel een Dordtse als een Amsterdamse Chick verkrijgbaar was. Peter J. Muller (1946), bladenmaker en mediaman, gaf Candy uit, de grote concurrent van Chick. Later werd dat blad overgenomen door Jan Wenderhold.

Chick groeide en had op het hoogtepunt een oplage van 140.000 exemplaren. Het blad was aanvankelijk illegaal, en alleen onder de toonbank, voor f 1,50 te koop. Het bevatte onder meer naaktfoto’s en contactadvertenties, maar was aanvankelijk niet strikt pornografisch, zeker niet in 21e -eeuwse ogen. In deze periode bevatte bijvoorbeeld het serieuze weekblad Vrij Nederland eveneens contactadvertenties. Chick ontwikkelde zich wel steeds meer in pornografische richting. Wilhelmus bepleitte vrije seks. Alle seksuele taboes dienden te verdwijnen.

Tegen een verkoper die een flink aantal Chicks op voorraad had, stelde het Openbaar Miniserie vervolging in. De zaak kwam tenslotte voor de Hoge Raad. Die besloot in het fameuze ‘Chick-Arrest’ (NJ 1971-373) van 17 november 1970 tot vrijspraak van het verspreiden van pornografie. Daarmee was het verspreiden van pornografie de facto niet neer strafbaar. Die gedachte werd geformaliseerd in de aangepaste zedenwet van 1971. In die wet werden onder meer het verspreiden van pornografie, de verkoop van voorbehoedmiddelen en het plegen van overspel niet langer strafbaar gesteld. De ruimte die daardoor ontstond gebruikte Wilhelmus om zijn steeds radicalere ideeën over seksualiteit te verspreiden. In 2008 zou het laatste nummer van Chick, dat inmiddels talrijke concurrenten had, verschijnen.

Tussen 1970 en 1987 bracht Wilhelmus Lolita op de markt. Dat was het kleine pedofiele en incestueuze zusje van Chick. Hij pleitte voor acceptatie van seks met kinderen. Het woord ‘incest’ vermeed hij consequent; liever sprak hij over ‘familieseks’. Dat taboe moest maar eens worden doorbroken, meende hij. Het blad bereikte een oplage van 25.000 exemplaren, maar oogstte in brede kring veel kritiek. Opvallend was dat men juist ook in het pornowereldje over Wilhelmus heen viel. Hij maakte er vijanden mee. Ook feministen liepen te hoop. Enerzijds omdat zij in het algemeen toch al tegen pedofilie, incest en pornografie waren, maar ook omdat Wilhelmus adressen van blijf-van-mijn-lijfhuizen publiek maakte. Dat zette veel kwaad bloed en bij enkele van zijn seksshops werden de ruiten ingegooid.

Aan de Oude Gracht in Utrecht begon hij een ‘prikkelsociëteit’ uitsluitend voor echtparen. Het moest de eerste worden van een landelijke keten. Maar het werd geen commercieel succes: de belangstelling viel tegen. Bij de opening sprak hij: “De mensen beginnen eindelijk idee te krijgen van wat ik voortdurend propageer. Dat is de ontkoppeling van het huwelijk van de monogamiteit”. Het monogame huwelijk leidde volgens hem alleen maar tot frustraties. Wilhelmus trad af en toe ook op als spreker. Hij hield voordrachten over het seksbladwezen, onder andere voor Utrechtse studenten seksuologie. Dat leidde tot Kamervragen.

Wilhelmus gebruikte zijn tijdschrift soms voor het uitvechten van persoonlijke vetes: hij schroomde niet naaktfoto’s te publiceren van ex-vriendinnen die met naam en toenaam werden genoemd. Rond 1975 verhuisde hij naar België. De fiscus zat hem op de hielen en volgens sommigen vorderde die bijna een miljoen gulden van hem. Wilhelmus trof tenslotte een schikking en keerde terug naar Dordrecht. Hij raakte inmiddels steeds meer geïsoleerd en werd ook niet langer geaccepteerd in het milieu van de porno-industrie.

Voor de verspreiding van kinderporno en het propageren van incest veroordeelde de arrondissementsrechtbank in Dordrecht hem tot een gevangenisstraf van een jaar en negen maanden. Wilhelmus ging in hoger beroep. Wilhelmus werd door het gerechtshof in Den Haag tot vier jaar gevangenisstraf veroordeeld op grond van het hebben van seksueel verkeer met zijn toen twaalfjarige dochter. Het Openbaar Ministerie had zes jaar geëist. Zijn oudste dochter startte een petitie om haar vader vrij te krijgen en vroeg een arts haar zuster te onderzoeken. De arts concludeerde dat het meisje geen gemeenschap kon hebben gehad. In januari 1992 werd Wilhelmus vastgezet. In de gevangenis schreef hij zijn apologie: Brief vanuit de gevangenis waarin hij zich uitvoerig verdedigde tegen de beschuldigingen en tegen de in zijn ogen onjuiste rechtsgang.

Hij onderging zijn straf in strafgevangenis De Kantelberg in Den Haag. Op 9 september 1994 volgde zijn vervroegde invrijheidstelling wegens goed gedrag. In de ochtend van 10 september werd zijn lichaam door een gemeentewerker aangetroffen in de Voorstraatshaven in Dordrecht nabij het stadhuis. De autoriteiten stelden vast dat van een misdrijf of van zelfdoding geen sprake was. Men hield het op verdrinking nadat hij flink gedronken had om zijn vrijlating te vieren. Desondanks zijn sommigen ervan overtuigd dat Wilhelmus om het leven werd gebracht door een van zijn inmiddels talrijke vijanden en tegenstanders. Sommigen beschreven Wilhelmus als een seksgoeroe, anderen als een handige commerciële pornobaas. Op zijn grafsteen stond te lezen: “Laat wezen wat zij, jouw gedachten waren vrij”.

Enkele publicaties

Brieven uit de sexuele underground (Amsterdam 1970).
Joop Wilhelmus (Joachimstal uitgevers, Amsterdam 1971).
Zo was Dordt (maandblad met foto’s van Dordrecht uit de periode 1860 tot 1960; tussen 1987 en 1988 verschenen 25 nummers).
Brief vanuit de gevangenis, in: Nieuwmens, jaargang 17, oktober 1993.

Literatuur

Wikipedia: Joop Wilhelmus.
J. Lindsay, The Porn Brokers (1973).
Hoor haar (VARA-radio, 30 januari 1980).
Joop Wilhelmus (51) overleden, in: NRC, 10 september 1994.
Ex-pornokoning Joop Wilhelmus raakte steeds meer geïsoleerd tot het doek viel, in: Trouw, 14 september 1994.
D. Brummel, De dood van Joop Wilhelmus, in: Nieuwmens. jaargang 18, december 1994.
M. Schrijver, R. Ophorst en R. de Vries, De lustfabriek: 50 jaar Nederlandse porno-industrie (Amsterdam 2014).
P. Zantingh, Mannen kijken porno, maar weten niets van seks, in: NRC, 10 oktober 2016.

Auteur

Roel Leentvaar (september 2018)