Willem Hendrik van Bilderbeek

Willem Hendrik van Bilderbeek werd geboren op 5 september 1855 te Utrecht en was de zoon van Bernardus van Bilderbeek (1821-1884), zonder beroep en Catharina Cronselaar (1824-1873). Hij overleed te Dordrecht op 25 november 1918. Willem Hendrik van Bilderbeek trouwde te Leiden op 20 juli 1882 met Johanna Adriana Cornelia Lamaison van Heenvliet (7 maart 1849-6 november 1951). Zij was een dochter van: mr. Johannes Michel Cornelis Lamaison (1815-1862) en van Maria Jacoba van der Minnen (1820-1914).Het echtpaar kreeg geen kinderen.

Willem Hendrik van Bilderbeek was een bekende notaris in Dordrecht, maar werd vooral bekend vanwege zijn betekenis voor de kunst in Dordrecht. Zijn privécollectie schilderijen en kunstvoorwerpen kreeg de status van rijksmuseum. Daarnaast bekleedde hij allerlei functies waaronder die van dijkgraaf voor de polder Nieuw-Bonaventura, Mookhoek en Trekdam.

Over de jeugd van Van Bilderbeek en zijn studietijd is niets bekend. Vanaf 30 oktober 1880 werkte hij in Dordrecht als kandidaat-notaris. Zijn kantoor was gevestigd aan de Sint-Jorisweg 25. Negen jaar later, op 15 maart 1894, werd hij beëdigd als notaris. Zijn kantoor was toen tijdelijk gevestigd in zijn woonhuis aan de Groenmarkt 17. Op 20 juli 1882 trouwde hij te Leiden met jonkvrouw Johanna Adriana Cornelia Lamaison van Heenvliet. Zij kwam uit een adellijke familie die eeuwenlang de heerlijkheid Heenvliet in de Nissewaard in bezit had. Haar vader was hier burgemeester en noemde zichzelf nog steeds ambachtsheer van Heenvliet al waren veel ambachtsheerlijke rechten in de Franse tijd al opgeheven. Hoewel ze niet het huis en bijkomende zaken erfde, had ze kennelijk wel grond in de Hoeksche Waard. In 1950 verkocht ze nog een stuk grond vlakbij ’s-Gravendeel.

Mogelijk is het bezit van zijn vrouw de reden waarom Van Bilderbeek betrokken was bij het waterschap van de uitwatering Nieuw-Bonaventura, Mookhoek en Trekdam, eerst als voorzitter en vanaf 1907 als dijkgraaf. Van oudsher werden voor de functie van dijkgraaf vaak mannen voorgedragen met een belang in het betreffende gebied, zoals grondbezit. Dat hij hart voor de zaak had, blijkt wel uit het feit dat hij als dijkgraaf een boekje schreef over de geschiedenis van het waterbeheer in deze polders. Naast zijn drukke notarispraktijk en zijn functies in het waterschap had hij nog meer nevenfuncties. Zo was hij lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland, rentmeester van de familie Van Rechteren Limpurg, lid van het Armbestuur en bestuurslid van de Vereniging Dordrechts museum.

Van Bilderbeek is vooral bekend geworden door zijn betekenis voor de Dordtse kunstwereld en het Dordrechts Museum. Vanaf 1885 begon hij als leek met het aanleggen van een kunstverzameling. Hij kocht kunstwerken van contemporaine schilders zoals Josef Israëls (1824-1911), Isaac Israëls (1865-1934) en George H. Breitner (1857-1923). Behalve schilderijen verzamelde hij ook keramiek van Theodoor C.A. Colenbrander (1841-1930) en beeldhouwwerken. Vanaf 1894 werd hij lid van de Vereniging Dordrechts Museum.

Toen hij in 1897 de kans kreeg om schilderijen uit zijn privécollectie te exposeren in het museum was dit voor hem een mijlpaal. Het betekende dat hij niet langer werd gezien als een leek, maar werd erkend als collectioneur. Vanaf die tijd heeft hij regelmatig geëxposeerd in zowel het museum als in het Teekengenootschap Pictura. Bij de heropening van het museum na de verhuizing in 1904 verzorgde hij een uitgebreide expositie van maar liefst tweeëndertig schilderijen. In 1913 vervaardigde Van Bilderbeek zelf een catalogus van zijn verzameling, maar in 1915 pakte hij dit nog iets grootser aan. In eigen beheer schreef H. de Boer namens Van Bilderbeek een uitgebreide en geïllustreerde catalogus. Van Bilderbeek wordt hierin een mecenas voor de kunstwereld genoemd.

Binnen de Vereniging Dordrechts museum steeg hij in aanzien. Vanaf 1906 werd hij deel van het bestuur als penningmeester en van 1915-1918 was hij voorzitter. Hij was zeer betrokken bij het wel en wee van de collectie en had soms progressieve ideeën. Zo kwam er meer ruimte voor contemporaine kunstenaars uit de Haagse en Amsterdamse school zoals de beide Israëls en Breitner. Hij bemiddelde bij aankopen en schenkingen. Van Bilderbeek had contacten in de kunsthandel en was niet bang om nee te zeggen als de prijs hem niet beviel. Hij kocht de werken ook vaak rechtstreeks van de kunstenaar.

Van Bilderbeek was niet de enige verzamelaar in Dordrecht. De bankier Simon van Gijn (1836-1922) was een typisch negentiende-eeuwse verzamelaar en is bekend van de prentencollectie Dordracum Illustratum. Een ander voorbeeld is Hidde Nijland (1853-1931) die ook met Van Bilderbeek in het bestuur van het Dordrechts Museum zat. Uiteindelijk bezat Van Bilderbeek een verzameling van 235 schilderijen, een grote collectie keramiek en beeldhouwwerken. Om al dit moois te kunnen herbergen liet Van Bilderbeek in 1906 huis Cronenburch bouwen aan de Wijnstraat 134 (toen no.78).

Deze mooie villa, die dienst moest doen als woonhuis en kantoor, werd ontworpen door zijn neef de architect Bernardus van Bilderbeek (1876-1955). Bernardus van Bilderbeek ontwierp zowel de buitenkant als een deel van het interieur. Zowel hier als in zijn kantoor aan de Groenmarkt stelde W.H. van Bilderbeek zijn schilderijen ten toon. De schilderijen kwamen te hangen in de centrale hal waar bovenin een grote lichtkoepel was aangebracht. In het huis zijn verschillende stijlen herkenbaar zoals Jugendstil, neorenaissance en neorococo.

Het echtpaar Van Bilderbeek-Lamaison van Heenvliet had geen kinderen. Van Bilderbeek stierf op 25 november 1918. In zijn testament vermaakte Van Bilderbeek het huis Cronenburch en de kunstcollectie aan de Nederlandse staat. Tevens legateerde hij een aanzienlijk bedrag ter ondersteuning van nog levende kunstenaars. De collectie moest als Rijksmuseum Van Bilderbeek-Lamaison tentoongesteld worden in het huis Cronenburch. De weduwe van Van Bilderbeek bleef het vruchtgebruik van het huis houden tot aan haar dood. Dit duurde overigens nog een lange tijd want zij stierf pas op 1 januari 1951 op 101-jarige leeftijd. Na haar dood gaf de Staat de collectie in bruikleen aan het Dordrechts Museum, dat nu ook verantwoordelijk is voor het beheer ervan. De directeur van het Dordrechts Museum is tevens directeur van het Rijksmuseum Van Bilderbeek-Lamaison.

Publicaties

W.H. van Bilderbeek, Geschiedenis van de polders Nieuw-Bonaventura, Mookhoek, Trekdam, de wijze van bemaling dier polder, benevens hunne bestuurders (Dordrecht 1911).

Bronnen en literatuur

Archief Vereniging Dordrechts Museum, alsmede het Dordrechts Museum (RAD 235).
Archief Waterschap De Boezem loozende door Strijensasen zijn rechtsvoorgangers (RAD 754).
Archief Polder Nieuw-Bonaventura, Mookhoek en Trekdam (RAD 769).
Dordrechtsche Courant (met name de jaren 1880-1918).
Archief Heerlijkheid Heenvliet en ambacht (Streekarchief Voorne-Putten archiefnummer 122).
H. de Boer, Schilderijen uit de verzameling Van Bilderbeek (Dordrecht 1915).
S. Paarlberg, Drucker en Van Bilderbeek. Verzamelaars van de 19de eeuw, in: De 19de eeuw op zijn mooist. Rijksmuseum aan de Merwede, bulletin van het Dordrechts Museum (Dordrechts Museum 2004), p. 22-25.
Chr. Weijs en C. van Nes, Macht en pracht in Dordrecht. Binnen kijken bij monumentale panden, in: Culthure 3 (Dordrecht 2013), p. 26-29.
R. Zwikker, Verzamelen in Dordrecht: de kunstverzameling en culturele activiteiten van Willem Hendrik van Bilderbeek (1855-1918) nader bekeken, doctoraalscriptie Culturele Studies Universiteit van Amsterdam (Amsterdam 1997).

Auteur

Wim Koole (februari 2021)