Kraan Swartzenborch aan de Voorstraatshaven
Deze aquarel uit het begin van de 16de eeuw is waarschijnlijk gemaakt om de toestand ter plekke te verduidelijken in verband met een rechtszaak. Op de tekening zien we een kleine geplaveide kade achter de kraan. Die steekt uit in de haven en dat was mogelijk de reden voor een geschil tussen de eigenaar en de stad. Rechts is summier de Wijnbrug aangegeven. Dan volgt het hoekhuis en daarnaast de kraan, die ingebouwd lijkt in een huis, met dak en zijmuren. Vele achter- en voorgevels zijn nog van hout.
Kraan Swartzenborch
Collectie: Regionaal Archief Dordrecht
ca. 1570
Het grote rad valt meteen op. Kranen werden tot de stoomtijd door mankracht aangedreven. Kleine, gespierde mannen die als hamsters in het rad liepen brachten het hijsblok met de last in beweging. Die mannen werden kraankinderen genoemd, misschien omdat ze zo kort waren. Door de grote doorsnede van het tredrad kon de ontwikkelde kracht worden omgezet in hefvermogen. Alleen zeer zware vrachten, zoals wijnvaten en molenstenen, werden per kraan uit het schip getild. Het gewone laden en lossen van schepen deden sjouwers; via de loopplank brachten ze lading aan boord of op de kade. Die sjouwers of kaaiwerkers heetten zakkendragers of mazelaars (sjouwers aan de Oude Maas).
Er stonden meer kranen aan de Voorstraats- en Wijnhaven. De nog bestaande Kraansteiger aan de Wijnstraat, tegenover Huis de Onbeschaamde, is de plaats waar de Grote Kraan stond. Waar nu de Botermarkt is, stond kraan De Wijngaert. In 1595 werd kraan Swartzenborch afgebroken en verbouwd tot woonhuis.
Het Marckvelt met vleeshal en waag
Daar waar nu een plein rond het standbeeld van Ary Scheffer is ingericht als terras voor dorstige bezoekers of inwoners, stonden nog niet zo lang geleden auto’s geparkeerd en werd op vrijdag en zaterdag markt gehouden. Ooit was er niet meer dan een smalle brug, de Tolbrug, die de beide Dordtse stadsdelen, Land- en Poortzijde aan weerszijden van de Oude Haven, met elkaar verbond. In 1659 wordt die brug aanzienlijk verbreed, zodat er een plein ontstaat, het Marcktvelt. Midden op het plein staat de beurs, later vleeshal, waar slagers hun waren verkopen onder het toeziend oog van controleurs. In 1834 wordt dat gebouw gesloopt, als een nieuwe vleeshal aan de Varkenmarkt verrijst. In de 19de eeuw wordt de overkluizing van het water nog verder verbreed tot het horecaplein van de huidige afmetingen.
Het Marckvelt
Collectie Regionaal Archief Dordrecht
1744
Twee enorme middeleeuwse huizen aan de Wijnstraat bepalen de achtergrond. Links het Huis Scharlaecken met trapgevel, twee ronde hoektorentjes en gotische ramen en blindnissen. De twee grote openstaande deuren markeren de ingang tot de waag. Wie een product wil verkopen, boter of kaas, maar ook allerlei soorten timmerhout, metalen, graan, verfstoffen en andere koopwaar, moet naar de waag om het juiste gewicht te laten vaststellen. Dan weten koper en verkoper wat moet worden afgerekend. De pachter van de waag krijgt daarvoor van de kooplieden een bedrag aan waaggeld.
Naast het smalle trapgeveltje en het huis met de houten voorgevel – een van de laatste in de stad – is het enorme 13de-eeuwse Huis Blijenburg of Reuzenhuis te zien. Het voorste deel heeft de vorm van een woontoren, met kantelen en gotische ramen en blindnissen. Goed is te zien aan de twee smalle huizen hoe de toen nog schaarse winkels eruitzagen. Voor de ramen bevinden zich schotten die naar boven en beneden kunnen worden geklapt. De klant komt dus meestal niet binnen, maar wordt geholpen via een open raam als loket. Rechts is een vrachtscheepje te zien, net achter de Kolfsteiger, die tegenover de Kolfstraat ligt.
Stapelrecht
Dordrecht wordt ook een stapelplaats: alle goederen die langskomen moeten eerst in de stad op de markt worden gebracht. Door de vele privileges – of voorrechten – wordt Dordrecht de rijkste stad van Holland met een belangrijke stem in de regionale en landelijke politiek.
De handel zorgt voor een grote hoeveelheid voorrechten, waarvan het stapelrecht uit 1299 een van de belangrijkste is. Het legt vast dat alle goederen in Dordrecht op de markt moeten komen en versterkt de belangrijke positie als handelscentrum.
Stapelrecht
Collectie Regionaal Archief Dordrecht
1299